Yukarıda belirtildiği gibi, t-testi yalnızca iki grup arasındaki farklılıkların incelenmesi için kullanılır. Ancak pratikte, bazen iki gruptan daha fazlasının karşılaştırılması gerekebilir. Örneğin, bir pazarlama müdürü, mamullerinin kullanıcılarını az, orta ve yoğun kullanıcılar şeklinde sınıflandırarak her bir grubun satın alma davranışlarını araştırmak ve üç grup tüketicinin mamule karşı tutumlarını incelemek isteyebilir. Başka bir örnek olarak, bir firma müşterilerini dört yaş grubuna (okul öncesi, genç, orta yaş ve yaşlı) ayırarak pazarlama faaliyetlerini bu dört grup tüketiciye özgü olarak planlamaktadır. Bu firma, bu dört farklı tüketici grubunun pazarlama programlarına karşı tutumlarını öğrenmek istemektedir.
1. Bir yarışma programı sunucusu, kelime bulma yarışmasında yarışmacıların bilinmeyen kelimeyi bulma süresi üzerinde, kelimenin ilk harfini söylemek, son harfini söylemek veya hiçbir harf söylememek gibi faktörlerin etkili olup olmadığını merak etmektedir.
2. Bir tüketici ürünleri firması, piyasaya yeni bir ürün sürmek için dört farklı ambalaj seçeneği arasında kararsızdır. Bu nedenle bir araştırma yaptırarak, tüketicilerin bu ambalajları tercih ve beğeni açısından değerlendirmelerini incelemektedir. Amaç, bu dört ambalaj arasında anlamlı farklılıkların olup olmadığını belirlemektir.
3. Bir anketör, ankette yer alan soruların sırasının ve yazım fontunun, deneklerin cevaplarını nasıl etkilediğini savunmaktadır. Bu doğrultuda, belli bir anketi iki farklı fontta ve dört farklı soru düzeninde hazırlayarak 250 kişi üzerinde deney yapmaktadır. Anketör, farklı soru sıra düzenlerinin deneklerin cevapları üzerinde etkili olup olmadığını incelemektedir.
4. Bir işletme müdürü, bir üretim hattında çıkan hatalı parça sayısının üç vardiya için farklı olduğunu iddia etmektedir. Bu durumu araştırmak ve iddiasını desteklemek veya çürütmek için ilgili vardiyaların hatalı parça sayılarına ilişkin verileri analiz etmek gerekmektedir.
Bu tür durumlarda, uygun bir test yöntemi olarak ANOVA (Varyans Analizi) testi kullanılabilir. ANOVA testinin bazı ön şartları vardır. Bu şartlardan biri, tüm grupların normal dağılım gösteren bir ana kitleden rastgele seçilmiş örnekler olmasıdır. Ayrıca, tüm grupların varyanslarının birbirine eşit olması istenir. ANOVA testi, normal dağılım şartının ihlal edilmesine karşı biraz daha toleranslıdır. Ancak, ANOVA testi sonuçları, yalnızca karşılaştırılan gruplar arasında bir farkın olup olmadığını gösterirken, bu farkın hangi grup veya gruplardan kaynaklandığı konusunda bilgi vermez. Bu nedenle, hangi grup veya gruplardan kaynaklanan farklılıkları belirlemek için One-way ANOVA testi uygulamak gerekmektedir. One-way ANOVA testi menüsünde, gruplar arasındaki farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek için çeşitli istatistikler bulunmaktadır (Post Hoc menüsünde). Bunlar arasında en yaygın olanı Scheffe testidir, ancak diğerleri arasında LSD, Bonferroni, Tukey gibi seçenekler de bulunmaktadır. ANOVA testine ilişkin sonuçlar Tablo 8.4’te görülebilir.
Kaynak: Altunişik, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yildirim, E. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Sakarya Yayıncılık, Sakarya, 226, 103-118.
One-way ANOVA testinin diyalog kutusunda, Post Hoc seçeneği altında çeşitli test istatistiklerine sahip çoklu karşılaştırmaları yapma imkanı bulunmaktadır. Bu testler, farklı gruplar arasında anlamlı farklılıkların belirlenmesini sağlar. Scheffe testi, en yaygın kullanılan ve yorumu en kolay olan yöntem olarak tercih edilmektedir. Ancak, farklı şartlar altında, listedeki diğer testlerin kullanılması gerekebilir. Bu testler hakkında daha detaylı bilgi edinmek için ilgili kaynaklara başvurmak önemlidir. Bu şekilde, One-way ANOVA testinin sonuçlarının daha ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi ve gruplar arasındaki anlamlı farklılıkların belirlenmesi için uygun test istatistiklerinin seçilmesi gerekmektedir. Her bir testin özellikleri ve yorumu, ilgili kaynaklardan edinilecek bilgilerle daha iyi anlaşılabilir.
Tablo 8.4’te, One-way ANOVA testinin bir çıktı sayfası bulunmaktadır. Bu tabloda, ANOVA testi sonuçlarının yanı sıra gruplar arasında ikili karşılaştırmalar yapılmaktadır. Bu ikili karşılaştırmalar, gruplar arasındaki farkın kaynağını belirlemede önemli bilgiler sağlar. Ancak, One-way ANOVA test sonuçları, gruplar arasında anlamlı bir fark olmadığı sonucuna varıldığında, Tablo 8.4’ün alt kısmında yer alan gruplar arası karşılaştırma bölümü görüntülenmeyecektir. Sadece ANOVA (F testi) sonucu verilecek ve gruplar arasında fark olmadığına dair bir mesaj görülecektir.
Tablo 8.4’teki örnekte, atletlerin eğitim sürecinde farklı diyetlere tabi tutulduğu ve bu diyetlerin etkinliğinin incelendiği bir çalışma bulunmaktadır. Araştırmacı, bir kontrol grubuna sadece eğitim verirken, ikinci gruba eğitim ve birinci diyeti uygular ve üçüncü gruba ise eğitim ve ikinci diyeti uygular. Araştırmacı, atletlerin eğitim ve diyet programı öncesindeki kiloları ile eğitim sonrası kiloları arasındaki farkı inceleyerek, üç grup arasındaki gelişmelerde anlamlı bir fark olup olmadığını araştırmaktadır. One-way ANOVA testi sonucu, bu çalışmanın Tablo 8.4’te sunulmuştur. Tabloya göre, ANOVA testi sonucu (F testi), üç grup arasındaki kilo değişimlerinin farklı olduğunu göstermektedir (üst tablo). F değeri olan 12.37’ye karşılık gelen anlamlılık düzeyi (Sig.) 0.000 olduğundan, gruplar arasında kilo kaybı açısından anlamlı farklılıklar olduğu sonucuna varılmıştır.
Ancak, sadece bu F değerine bakarak hangi grup veya gruplardan kaynaklanan farklılıkların olduğunu belirlemek mümkün değildir. Bu nedenle, Scheffe testi sonuçlarına bakmak gerekmektedir. Scheffe testi sonuçlarına göre, 3. Grup ile diğer iki grup arasında anlamlı bir farklılık olduğu gözlenmektedir. Bu sonuçlar, hangi grupların diğerlerinden farklı olduğunu belirlemek için önemli bir bilgi sağlamaktadır. One-way ANOVA testinin SPSS ortamında nasıl uygulanacağına ilişkin açıklamalar ve örnekler SPSS uygulamaları bölümünde bulunmaktadır.
Kaynak: Altunişik, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yildirim, E. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Sakarya Yayıncılık, Sakarya, 226, 103-118.
Verilerinizin analizi ve yorumlanması konusunda, akademik alanda her konuda yardıma ihtiyacınız varsa, uzman ekibimizle birlikte size yardımcı olmaktan mutluluk duyarız. Projelerinizin gereksinimlerini değerlendirebilir, size en uygun hizmetleri sunabiliriz. İletişime geçmek ve daha fazla bilgi almak için bize ulaşabilirsiniz.